Xe xăng sẽ bị hạn chế từng bước ở TP.HCM: Thách thức và cơ hội đổi mới

Sau thời gian dài đối mặt với áp lực môi trường và tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, TP.HCM đang chuẩn bị bước vào giai đoạn mới: triển khai hạn chế xe xăng tại các khu vực trung tâm và nhóm đối tượng ưu tiên.

Lộ trình chuyển đổi xanh này không chỉ ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn tài xế, doanh nghiệp vận tải mà còn tạo động lực lớn để thành phố phát triển hệ sinh thái xe điện, thúc đẩy các chính sách hỗ trợ tài chính – hạ tầng, đồng thời đòi hỏi sự đồng thuận từ cộng đồng.

Tổng quan và lý do hạn chế xe xăng

TP.HCM đang đối mặt với thực trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt vào những thời điểm cao điểm giao thông và điều kiện thời tiết bất lợi gây tích tụ bụi mịn PM2.5, PM10 vượt mức cho phép theo quy chuẩn kỹ thuật môi trường Việt Nam. Nhiều khảo sát và quan trắc đã chỉ ra giao thông đường bộ, trong đó phần lớn là xe máy, xe ô tô sử dụng động cơ xăng, chính là nguồn phát thải chính gây ra tình trạng suy giảm chất lượng không khí đô thị.

Từng bước hạn chế xe xăng ở TP.HCM để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường

Từng bước hạn chế xe xăng ở TP.HCM để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường (Ảnh: Báo Tuổi Trẻ)

Thành phố đã nhiều lần lọt vào top những thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới với chỉ số AQI ở mức báo động đỏ, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nhóm nhạy cảm như trẻ em, người cao tuổi và người có bệnh nền. Trước thực trạng này, nhu cầu giảm phát thải khí nhà kính và kiểm soát ô nhiễm không khí trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Song song đó, các giải pháp từ chính quyền như tăng cường kiểm soát nguồn khí thải giao thông, công nghiệp, xây dựng và nông nghiệp được đánh giá cao, đồng thời mong muốn có những chính sách hỗ trợ hiệu quả việc chuyển đổi sang phương tiện thân thiện môi trường như xe điện được triển khai mạnh mẽ hơn.

Sự chung tay từ cả chính quyền và người dân được xem là chìa khóa quyết định thành công của lộ trình này, góp phần nâng cao chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới một TP.HCM phát triển bền vững.

Phân vùng, địa bàn ưu tiên triển khai

TP.HCM đang lên kế hoạch triển khai thí điểm hạn chế xe xăng tại một số khu vực trọng điểm nhằm kiểm soát phát thải ô nhiễm khí hiệu quả. Theo đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đang được xây dựng, khu vực trung tâm thành phố, huyện Cần Giờ và đặc khu Côn Đảo được lựa chọn làm vùng ưu tiên thí điểm vì đây là những nơi có mức độ ô nhiễm không khí cao.

Bên cạnh đó, các khu vực có mật độ phương tiện đông đúc và nguy cơ gây ô nhiễm lớn cũng được Sở Xây dựng TP.HCM lấy ý kiến tham khảo từ các sở, ngành, địa phương để xác định rõ ràng phạm vi khoanh vùng cần kiểm soát. Quy hoạch sẽ căn cứ trên dữ liệu mức độ ô nhiễm thực tế và mật độ giao thông để ưu tiên thực hiện trước.

Việc triển khai thí điểm từng vùng sẽ giúp hoàn thiện chính sách, điều chỉnh lộ trình chuyển đổi phù hợp, đồng thời phát triển hệ thống hạ tầng trạm sạc điện, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và tài xế chuyển sang sử dụng phương tiện điện thân thiện môi trường.

Mục tiêu lớn hơn là xây dựng các “vùng phát thải thấp” với 100% phương tiện sử dụng năng lượng xanh vào năm 2030, góp phần đáng kể giảm tải ô nhiễm, cải thiện chất lượng không khí tại TP.HCM trong tương lai gần.

Đối tượng chuyển đổi bắt buộc và lộ trình cụ thể

TP.HCM đang đặt mục tiêu chuyển đổi khoảng 400.000 xe máy xăng của các tài xế công nghệ và giao hàng sang xe máy điện – nhóm đối tượng được ưu tiên đầu tiên trong kế hoạch giảm phát thải và kiểm soát ô nhiễm không khí. Đây là nhóm có quãng đường di chuyển trung bình rất lớn (khoảng 80-150 km/ngày), góp phần tạo lượng khí thải đáng kể nên việc chuyển đổi sẽ mang lại tác động giảm ô nhiễm rõ rệt.

Đối tượng chuyển đổi và lộ trình cụ thể khi TP HCM hạn chế xe xăng

Lộ trình chuyển đổi được chia làm 4 giai đoạn cụ thể để đảm bảo sự chuẩn bị hạ tầng và đồng thuận xã hội:

Từ 1/2026: Bắt đầu áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế, lệ phí, miễn giảm 100% lệ phí trước bạ, phí đăng ký và thuế VAT cho xe máy điện đứng tên tài xế, đồng thời ngừng cấp phù hiệu mới cho xe máy xăng trong dịch vụ công nghệ.
Từ 1/2027: Hạn chế xe máy xăng hoạt động trong giờ cao điểm ở các khu vực phát thải thấp do thành phố quy định; đây là bước đầu nhằm giảm lượng phương tiện xăng truyền thống lưu thông trong những khoảng thời gian ô nhiễm thường cao.
Từ 1/2028: Siết chặt hơn nữa chính sách kiểm soát khí thải đối với xe máy xăng còn hoạt động, tăng cường thanh tra, xử lý vi phạm về khí thải.
Từ 12/2029: Cấm hoàn toàn xe máy xăng tham gia cung cấp dịch vụ trên các nền tảng gọi xe công nghệ và giao hàng, đồng nghĩa với việc tài xế phải hoàn tất chuyển sang sử dụng xe điện mới được phép hoạt động dịch vụ.

Bên cạnh tài xế công nghệ, TP.HCM cũng hoạch định mở rộng lộ trình chuyển đổi bắt buộc đối với nhiều loại phương tiện khác như:

Xe buýt: theo kế hoạch sẽ chuyển đổi 100% sang sử dụng điện và năng lượng xanh vào năm 2030.
Xe taxi, xe hợp đồng, xe khách, xe tải và phương tiện cá nhân (ô tô, xe máy): sẽ nằm trong nhóm kế tiếp được áp dụng chính sách hạn chế xe xăng từng bước, hướng tới kiểm soát khí thải toàn diện trên địa bàn thành phố.

Để thực hiện lộ trình trên hiệu quả, TP.HCM dự kiến thiết lập cơ chế hỗ trợ tài chính như cho vay ưu đãi với lãi suất thấp (khoảng 6%/năm, có thêm hỗ trợ từ ngân sách địa phương), cùng với việc phát triển hệ thống trạm sạc điện trên toàn thành phố nhằm đảm bảo thuận tiện cho người sử dụng xe điện.

Lộ trình chuyển đổi từng bước này thể hiện sự chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu giảm ô nhiễm và nhu cầu, quyền lợi của người dân, đặc biệt là lực lượng tài xế có thu nhập thấp. Qua đó, TP.HCM mong muốn tạo tiền đề xây dựng giao thông xanh, giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống cho người dân trong giai đoạn phát triển bền vững.

Khó khăn - thách thức và kiến nghị từ chuyên gia

Việc hạn chế và chuyển đổi xe xăng sang phương tiện xanh tại TP.HCM tuy cần thiết nhưng cũng đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức đáng kể.

Hạ tầng trạm sạc còn hạn chế: Đây được xem là thách thức lớn nhất. Mạng lưới trạm sạc điện hiện chủ yếu tập trung ở trung tâm thành phố, chưa phủ rộng đến các khu vực ngoại ô, vùng ven hay nông thôn, gây khó khăn cho người dùng xe điện trong việc tiếp cận và sử dụng thuận tiện. Việc đầu tư và phát triển hạ tầng này đòi hỏi nguồn vốn lớn, trong khi Nhà nước chưa có chính sách đầy đủ để xã hội hóa và hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào ngành hạ tầng sạc.
Chi phí chuyển đổi và khả năng tài chính của người dân: Mặc dù có các chính sách ưu đãi, miễn giảm thuế phí, nhiều tài xế, đặc biệt là nhóm lao động thu nhập thấp như shipper vẫn còn hạn chế về khả năng tài chính, khiến việc chuyển đổi sang xe điện còn dè dặt do chi phí đầu tư ban đầu vẫn khá cao.
Thói quen và tâm lý người dùng: Người dân, tài xế còn chưa hoàn toàn quen với công nghệ mới, lo ngại về hiệu năng, độ bền và khả năng di chuyển của xe điện so với xe xăng truyền thống. Việc thay đổi thói quen đi lại, mua sắm là quá trình lâu dài cần có lộ trình và truyền thông thiết thực để nâng cao nhận thức cộng đồng.
Khó khăn trong quản lý và giám sát: Việc triển khai khoanh vùng kiểm soát khí thải, xác định rõ các vùng phát thải cao, kiểm soát chặt chẽ xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch đòi hỏi sự phối hợp liên ngành đồng bộ từ các cơ quan quản lý cũng như công tác chuyên môn kỹ thuật hóa về tiêu chuẩn khí thải, kiểm tra, xử phạt vi phạm vẫn còn nhiều thách thức.

Trước những khó khăn này, các chuyên gia, nhà quản lý đưa ra một số kiến nghị quan trọng để đảm bảo quá trình chuyển đổi xe xăng sang xe điện tại TP.HCM hiệu quả và bền vững:

Xây dựng và hoàn thiện hạ tầng trạm sạc điện: Nhà nước cần sớm có chính sách khuyến khích xã hội hóa đầu tư xây dựng mạng lưới trạm sạc rộng khắp, không chỉ ở trung tâm mà cả các khu vực ven, vùng nông thôn, nhằm đảm bảo thuận tiện sử dụng cho tất cả người dân.
Hỗ trợ tài chính đa dạng và thực tế: Ngoài ưu đãi về thuế, phí, cần thiết lập các cơ chế cho vay ưu đãi, quỹ tín dụng chuyển đổi xanh với lãi suất thấp, mẫu chấp dễ dàng cho tài xế và doanh nghiệp vận tải. Đồng thời cân nhắc những chính sách hỗ trợ riêng cho nhóm thu nhập thấp, giảm thiểu gánh nặng tài chính khi mua xe điện.
Truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng: Tăng cường chương trình tuyên truyền về lợi ích của xe điện, bảo vệ môi trường để thay đổi thói quen và tâm lý người dùng; kèm theo đó là các khóa huấn luyện kỹ thuật, hỗ trợ kỹ thuật cho tài xế trong quá trình chuyển đổi.
Thiết lập cơ chế quản lý, kiểm soát khí thải chặt chẽ và minh bạch: Rà soát, hoàn thiện tiêu chuẩn khí thải, quản lý chất lượng nhiên liệu và phát triển hệ thống giám sát khí thải hiện đại, công bố công khai vùng ô nhiễm cao để tái khoanh vùng hạn chế phù hợp, đồng thời xử lý nghiêm các phương tiện không đạt chuẩn phát thải.
Phối hợp liên ngành và sự đồng thuận xã hội: Đề nghị các cơ quan, ban ngành phối hợp chặt chẽ để xây dựng lộ trình thực hiện phù hợp, lắng nghe ý kiến người dân; đồng thời huy động sự vào cuộc của doanh nghiệp tư nhân, tổ chức tài chính, xã hội... tạo sự đồng thuận và hỗ trợ tối đa cho quá trình chuyển đổi.

Những kiến nghị này nhằm giúp TP.HCM thực hiện được lộ trình hạn chế xe xăng và phát triển giao thông xanh một cách hiệu quả, bền vững, góp phần nâng cao chất lượng sống và xây dựng môi trường đô thị trong lành hơn.

Kết luận

Việc hạn chế xe xăng tại TP.HCM là bước đi quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, đồng thời phát triển đồng bộ hạ tầng và chính sách hỗ trợ tài chính. Đây là cơ hội để TP.HCM phát triển kinh tế xanh, cải thiện chất lượng sống và góp phần thực hiện cam kết Net Zero của Việt Nam.

Hệ thống cửa hàng tại TP.HCM: